AI sẽ tạo ra hàng triệu tấn rác thải điện tử?

Không phủ nhận sự phát triển mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) mang đến nhiều lợi ích cho xã hội, từ kinh tế, giáo dục đến y tế, giao thông,… Tuy nhiên, một tác động tiêu cực ít được chú ý đến là lượng rác thải điện tử (e-waste) khổng lồ mà công nghệ này có thể tạo ra. Theo một nghiên cứu mới đây của Viện Hàn lâm Khoa học Trung Quốc và Đại học Reichman (Israel), AI có thể đóng góp hàng triệu tấn rác thải điện tử trong thập kỷ tới. Đây là một vấn đề nghiêm trọng, đòi hỏi chúng ta cần có cái nhìn sâu sắc và các biện pháp cụ thể để bảo vệ môi trường và sức khỏe con người.

Dự đoán lượng rác thải điện tử do Ai tạo ra có thể có thể đạt đến 5 triệu tấn từ năm 2023 đến 2030. (Ảnh: Rwanda Green Fund/Flickr)

Rác thải điện tử hay còn được gọi là e-waste, là các thiết bị điện tử đã bị hỏng hoặc không còn được sử dụng, như: điện thoại, máy tính, bảng mạch và pin. Theo số liệu thống kê, lượng rác thải điện tử toàn cầu đã tăng đáng kể trong những năm qua, do nhu cầu công nghệ và các thiết bị điện tử ngày càng cao.

Trong đó, AI (đặc biệt là các mô hình ngôn ngữ lớn (LLMs) như: ChatGPT) đóng vai trò quan trọng trong việc gia tăng lượng rác thải này. Để có thể hoạt động hiệu quả, các hệ thống AI yêu cầu sức mạnh tính toán lớn, đồng nghĩa với việc các công ty và tổ chức phải liên tục nâng cấp phần cứng. Những thiết bị phần cứng này, sau một thời gian sử dụng, sẽ trở thành rác thải điện tử và gây ra những vấn đề về môi trường.

Các nhà khoa học đã đưa ra bốn kịch bản khác nhau về mức độ sản xuất và sử dụng AI từ năm 2020 đến 2030, nhằm dự báo lượng rác thải điện tử có thể phát sinh. Trong kịch bản phát triển AI mạnh mẽ nhất, lượng rác thải điện tử do AI tạo ra có thể đạt đến 5 triệu tấn từ năm 2023 đến 2030, với lượng rác thải điện tử hàng năm có khả năng đạt 2,5 triệu tấn vào cuối thập kỷ này. Điều này tương đương với việc mỗi người trên hành tinh vứt bỏ một chiếc điện thoại thông minh.

Kịch bản này cũng dự đoán rằng lượng rác thải điện tử sẽ tăng thêm từ AI sẽ bao gồm khoảng 1,5 triệu tấn bảng mạch in (PCB) và 500.000 tấn pin chứa các chất độc hại như chì, thủy ngân và crom

Tuy nhiên, bằng cách xem xét các kịch bản khác nhau, các nhà nghiên cứu nhấn mạnh rằng: AI không nhất thiết phải gây ra gánh nặng rác thải điện tử quá mức như vậy! Các chiến lược hiệu quả nhất là kéo dài tuổi thọ và tái sử dụng mô hình, tức là tăng tuổi thọ của hạ tầng hiện có và tái sử dụng các vật liệu và module quan trọng trong quá trình tái sản xuất. Các nhà nghiên cứu cho biết, việc thực hiện các chiến lược kinh tế tuần hoàn như vậy có thể giúp giảm gánh nặng rác thải điện tử từ AI tạo sinh lên đến 86%.